सिद्धरामनिर्मित कपिलसिद्ध मल्लिक्कार्जुनाचे मंदिर

1919 मध्ये किल्ल्यात सापडले 900 वर्षांपूर्वीचे प्राचीन मंदिर.किल्ल्याचा बुरुज पडला आणि त्याचे काम सुरू झाले. तेथील माती हटवली आणि त्याखाली हे मंदिर असल्याचे दिसले, त्यावेळी सोलापूरला सिमकॉक्स (1919) हे ब्रिटिश कलेक्टर होते.

किल्ल्यामध्ये असलेले श्री कपिलसिद्ध मल्लिकार्जुन मंदिर वास्तुकलेच्या दृष्टीने उत्कृष्ट ठरेल असेच आहे. उत्तर चालुक्यकालीन बांधणी शैलीचे हे मंदिर श्री सिद्धेश्वर महाराजांच्या काळातील आहे. किल्ल्याचा बुरुज पडला आणि त्याचे काम सुरू झाले. तेथील माती हटवली आणि त्याखाली हे मंदिर असल्याचे दिसले, त्यावेळी सोलापूरला सिमकॉक्स (1919) हे ब्रिटिश कलेक्टर होते. प्रांगणातील मंदिर पूर्वाभिमुुख आहे. उंच अधिष्ठानावर मंदिर उभे असून अधिष्ठानाचे स्तर स्पष्ट दिसतात. सद्यस्थितीला मंदिराची अतोनात पडझड झाली आहे. मंदिराचा विधान (ग्राऊंड प्लान) नक्षत्राकृती (म्हणजेच पुष्कळ कोन, प्रतिकोन असलेल्या एखाद्या तार्‍यासारखे दिसते.) आहे. मुखमंडप, सभामंडप, अंतराळ आणि गर्भगृह (गाभारा) अशी या मंदिराची रचना आहे. सद्यस्थितीला काही अर्ध्यामुर्ध्या भिंती, काही स्तंभ शिल्लक आहेत. छताचा भाग कोसळलेला आहे. गर्भगृह, अंतराळ आणि सभामंडपातील उत्तर बाजूकडील भिंत काही प्रमाणात शाबूत आहेत.

श्री कपिलसिद्ध मल्लिकार्जुन मंदिर पूर्णावस्थेत होते तेव्हा तो एक वास्तुसौंदर्याचा अलौकिक आविष्कारच असला पाहिजे. दर्शनाला आलेल्या व्यक्तींनी वाजवलेल्या घंटेचा आवाज येथील निसर्गरम्य शांत परिसरात घुमला असेल.

आधी मंदिर मग किल्ला

12 व्या शतकाच्या शेवटी आणि तेराव्या शतकाच्या सुरुवातीला होऊन गेलेले विख्यात महाकवी राघवांक यांनी लिहिलेल्या श्री सिद्धरामचरित्रे या कन्नड ग्रंथात या मंदिराचा उल्लेख आहे. श्रीशैलम येथून परतल्यानंतर शिवयोगी सिद्धराम यांनी सर्वप्रथम मल्लिकार्जुन मंदिराची निर्मिती केली. हे मंदिर तलावाच्या बाजूलाच असल्याचा उल्लेख राघवांक यांनी केला आहे. सोन्नलगी अर्थात सोलापूरचे तत्कालीन राजे ननप्पा आणि राणी चामलादेवी यांच्या योगदानाने हे मंदिर उभारले गेल्याचे ग्रंथात म्हटले आहे. आक्रमण काळात मंदिराची नासधूस झाली. मंदिर परिसरातील दगडांचा वापर 32 खांबी वास्तूत केल्याचे स्पष्टपणे दिसते. 15 व्या शतकापर्यंत हे मंदिर सुस्थितीत असावे, असे अभ्यासकांचे मत आहे.

Share: